Hebben honden nu wel emoties of gedragen ze zich op een bepaalde manier uit een innerlijke overlevingsdrang?
Het is een vraag die de wetenschap al jaren bezig houdt. Hoewel we nog niet kunnen beweren dat we alle antwoorden hebben, helpt de wetenschap ons wel om het begrip van de werking van de hersenen van de hond te vergroten. En dat levert juist een fascinerend inzicht in de emotionele wereld van de hond.
Honden hebben gevoel
Er zijn veel mensen die vinden dat hondenbezitters hun emoties juist projecteren op de hond. Emoties van een dier zijn, aldus deze mensen, verwaarloosbaar en een antropomorfe bedoeling om emoties van een dier te verklaren in menselijke termen.
Vraag echter aan elke hondenbezitter of hun hond emoties heeft en het antwoord is bijna altijd een nadrukkelijk ‘ja’! Hoe ze dat weten? Doordat ze het gedrag van hun hond kennen natuurlijk. Wat die gevoelens precies zijn, is wellicht onmogelijk om volledig te weten, laat staan ze te benoemen. Maar wetenschappelijke en observationele studies geven ons een veel dieper inzicht in wat er in het hoofd van je hond omgaat.
Emoties en gedrag van de hond
Iets waar we het allemaal over eens zijn, is dat emoties de drijfveer vormen van de hond en bepalen of hij zich in de richting van comfort en plezier beweegt of juist weg van het ongemak.
Gedrag wordt beïnvloed door fysiologische processen in het lichaam, waaronder de activiteit van neurotransmitters en hormonen. Neurotransmitters, zoals serotonine en dopamine, zenden chemische boodschappen uit in de hersenen en die geven dan weer signalen af naar het lichaam of je blij bent, angstig, opwinding voelt of pijn beleeft. Dit geldt voor mensen en dieren. Dus ook zeker voor honden.
Het stofje serotine heeft een diepgaande invloed op emoties en is verantwoordelijk voor het reguleren van de stemming, het versterken van een positief gevoel en het afremmen van agressieve reacties. En dopamine helpt om de aandacht te richten en bevordert het gevoel van tevredenheid. Een gebrek aan deze neurotransmitters veroorzaakt irritatie, beperkte impulscontrole, over reactiviteit, angst en een grotere gevoeligheid voor pijn. Dat is wetenschappelijk bewezen.
Terwijl bij mensen en honden de fysieke reactie op deze neurotransmitters vergelijkbaar is, is de manier waarop de opgeroepen emoties worden verwerkt in de hersenen mogelijk verschillend.
Omdat menselijke emoties overstromen door een cortex die vijf keer groter is dan die van een hond (de hersenschors is het gebied van de hersenen dat verantwoordelijk is voor sociale remming, impulscontrole, probleemoplossing, denken en leren), kan het betekenen dat terwijl een hond nog steeds indrukwekkende cognitieve vaardigheden heeft, de verwerking van emoties eenvoudiger is, onvervalst door het vermogen van een mens om te analyseren.
Simpel gezegd; wanneer een hond emoties ervaart dan is het gevoel zeer zuiver en niet gecompliceerd door complex menselijk analyseren.
Emotie en de zintuigen van de hond
De neus van een hond is heel belangrijk voor heel zijn functioneren. De neus domineert namelijk de hersenen. Het deel van de hersenen dat namelijk gewijd is aan geur is veertig keer zo groot bij een hond dan bij een mens.
De hersenen van de hond zijn letterlijk gebouwd rond de informatie die hij krijgt van geur. En omdat geur zo nauw verbonden is met emoties, levert dit nog meer bewijs dat de emotionele ervaring van de hond nog groter zou kunnen zijn dan we ons ooit konden voorstellen.
Heb je wel eens een geur geroken dat direct een herinnering bij je oproept? Van geuren kun je vrolijk worden, maar ook verdrietig, boos of melancholisch. En dat gaat heel snel. Dat komt doordat de neus direct in verband staat met de amygdala; het emotionele centrum van de hersenen. Hierbij omzeilt het alle andere delen van de hersenen. En daarom roept een geur zo snel een emotie of herinnering op.
De amygdala geeft emotionele beoordelingen aan andere structuren die herinneringen verzamelen en deze worden doorgegeven aan de cortex. Emotioneel geschikte hormonen worden dan in het lichaam vrijgelaten, die ook de stemming beïnvloeden. Omdat geur voor een hond domineert en een groot deel van de hersenen gewijd is aan het verwerken van geur, is dit opnieuw een sterk bewijs dat honden nog meer gedreven kunnen worden door hun emoties dan mensen.
De relatie tussen voedsel en de hersen van de hond
Als je eenmaal weet dat geur zo belangrijk is voor een hond en voor hoe zijn hersenen werken, dan weet je ook hoe je dit zou kunnen inzetten om een hond te motiveren iets nieuws te leren. En dat is de reden waarom we een hond belonen met iets lekkers, zoals een brokje, kluifje of koekje. Veel mensen noemen dit omkoping (belonen met iets lekkers), maar dat is het niet. Voedsel is namelijk een heel krachtig instrument bij training, omdat het je hond motiveert iets nieuws te leren. Daarnaast is voedsel onverenigbaar met angst.
Om dit te begrijpen, moet je eerst weten wat er allemaal gebeurt in het lichaam van een hond als hij bang is. Net als bij mensen wordt het ‘vecht/vlucht mechanisme’ in werking gesteld bij angst. Hierbij maakt het lichaam adrenaline aan, gaat het hart sneller kloppen, stijgt de bloeddruk en wordt de bloedstroom omgeleid naar de spieren. Het enige wat blijft werken is geur. Geef je dus je hond voordat hij het hoogste niveau van stress bereikt iets lekkers, dan kan er een positieve emotionele reactie optreden puur en alleen omdat hij het eten dan ruikt. En dan treedt er weer een ander mechanisme in het lichaam van de hond in werking: het zoeksysteem.
Er zijn mechanismes in de hersenen van de hond aan de gang die zoekend of jagend gedrag aanmoedigen en mechanismes die de angstreactie uitlokken. Wanneer je iets lekkers presenteert, dan zet je als het ware het zoeksysteem van je hond aan. Is je hond bijvoorbeeld bang voor de stofzuiger en je leidt hem af met een speeltje met iets lekkers erin, dan zet je het zoeksysteem aan en het angstsysteem uit. Beide systemen kunnen niet tegelijk aangezet worden. Dit is een van de redenen waarom activiteiten met geurwerk zo waardevol zijn voor angstige honden. Door de aandacht te vestigen op positieve motivatie zal je hond rustiger zijn en is hij beter in staat om iets nieuws te leren of minder bang te zijn voor iets in zijn omgeving.
Het effect van straffen op de emoties van de hond
Het is lange tijd de manier van trainen geweest: straftraining. Honden worden getraind zich te gedragen door middel van angst en pijn. Deze honden lijden aan veel meer stress en angst dan honden die getraind worden met behulp van positieve beloningsmethoden. Gelukkig weten we nu veel beter dat positiviteit en geduld veel beter werkt dan trainen vanuit angst en pijn.
Studies hebben aangetoond dat wanneer een hond wordt gestraft door op zijn rug of zij te worden vastgepind er veel cortisol wordt losgelaten in het lichaam gedurende de tijd dat de hond wordt vastgehouden.
Cortisol is een stresshormoon dat wordt geproduceerd door een geactiveerde amygdala en het lichaam klaarmaakt voor gevaar. Hiermee wordt het ‘vecht/vlucht mechanisme’ dus aangezet. Wanneer hoge niveaus van cortisol vrijkomen, worden de hersenen overweldigd door dit mechanisme waardoor hij niet meer normaal kan nadenken. Omdat hij niet weg kan komen – je houdt je hond immers vast – valt hij helemaal stil.
Als mens denk je dan dat je hond zich aan je onderwerpt en kalm wordt, maar het tegendeel is waar. Hij wordt helemaal niet kalm, kan niet nadenken en leert dan niets behalve dan dat hij je beter niet kan vertrouwen als leermeester. Je hond wordt er onzekerder en banger van.
Aan de andere kant kan een vastgehouden hond ook zo erg willen vluchten dat hij nog maar één uitweg ziet: bijten. Want dan laat je wel los en kan hij bij je weg. Daarom worden zoveel trainers en eigenaren die deze methode van straffen gebruiken, gebeten. Vervolgens wordt een hond daar vaak weer voor gestraft, terwijl het zijn schuld niet is.
Eenmaal losgelaten zal je hond zich uitschudden. Dat is een effectieve manier om stress te verlichten na een negatieve ervaring.
Kunnen honden jaloers zijn?
Uit wetenschappelijke studies blijkt dus dat honden vooral gedreven worden door geur en emoties. Als honden dus vergelijkbare emotionele reacties kunnen ervaren als mensen, betekent dat dan ook dat ze complexe emoties kunnen ervaren, zoals jaloezie?
Hondeneigenaren hebben vast wel eens iets van jaloezie bij hun hond gezien. Bijvoorbeeld als een andere hond de aandacht krijgt of wanneer je hond ineens heel bezitterig is over een speeltje ten opzichte van een andere hond.
Volgens Dr. Nicholas Dodman, directeur van de afdeling Dierlijke Gedragswetenschappen van de Tufts University in Boston, gelooft zeker dat honden jaloers kunnen zijn. Volgens Dr. Dodman kan jaloezie worden gedefinieerd als ‘onverdraagzaamheid van rivaliteit; vrees voor het verlies van andermans exclusieve toewijding; wantrouwige waakzaamheid; waakzaamheid bij het bewaken van een bezit’.
Het bewaken van middelen en ruimte, het monopoliseren van de aandacht van een eigenaar en het vechten met ‘broers en zussen’ is maar al te gewoon in een huishouden met meerdere honden (en soms zelfs met honden en kinderen). ‘Waarom zouden we inventief op zoek gaan naar andere verklaringen voor het gedrag als het gewoon onder je neus gebeurt?’ zegt Dodman daarover. ‘Zoals het gezegde luidt, als iets op een eend lijkt, waggelt als een eend en kwaakt als een eend, dan is het waarschijnlijk een eend. Soms zijn de eenvoudigste verklaringen het meest zinvol!’
Kunnen honden zich schuldig voelen?
Maar hoe zit dat dan met een complexe emotie als schuldgevoel? Veel hondenbezitters zijn er van overtuigd dat hun honden zich schuldig voelen, nadat ze iets verkeerds hebben gedaan. Of dat zo is, hangt af van verschillende factoren en is het belangrijk om te weten hoe ‘schuldgevoel’ werkt.
Om je schuldig te voelen, moet een individu een gevoel van eigenwaarde hebben en begrijpen dat het gedrag een negatief effect heeft op anderen. Meestal moet je dit leren en ontstaat schuldgevoel uit ervaringen uit het verleden. Mensen worden hierin ‘getraind’ tijdens de opvoeding. Het zelfbewustzijn moet hiervoor goed ontwikkeld zijn.
Honden hebben best wel een zekere mate van bewustzijn en zijn zich heus bewust van de directe gevolgen van wat ze doen, maar het is niet bekend of ze genoeg zelfbewustzijn hebben om ook te weten wat hun gedrag voor een effect op anderen kan hebben. Dit komt doordat de hersenschors (denkende hersenen) van een hond kleiner is dan die van de mens. Hierdoor zou je kunnen aannemen dat de hond niet het vermogen heeft om zoiets complext als een zelfbewustzijn te hebben dat nodig is om een schuldgevoel te ontwikkelen.
Er wordt hier wel veelvuldig onderzoek naar gedaan, om te zien of dieren echt een schuldgevoel kunnen hebben of niet. Mensen zijn zich goed bewust van hoe ze denken en voelen en hoe hun gedrag invloed kan hebben op anderen. Deze metacognitie of zelfbewustzijn is gekoppeld aan ons reflectieve bewustzijn en is zeer geavanceerd.
David Smith, doctor in de vergelijkende psychologie van de Universiteit van Buffalo, heeft uitgebreide studies gedaan naar de cognitie van dieren. Hij meldt dat er steeds meer bewijs is dat dieren, zoals dolfijnen en makaken, het vermogen van mensen om te reflecteren, te controleren en hun eigen gemoedstoestanden te reguleren, delen. William Roberts en zijn team van de University of Western Ontario’s Department of Psychology bestudeerden of honden al dan niet bedrog konden detecteren en zo konden bepalen of een persoon behulpzaam was of hen op een dwaalspoor bracht. De resultaten van het onderzoek suggereerden dat honden sterk leunden op menselijke signalen in plaats van op het metacognitieve vermogen om te leren of iemand hen bedroog.
Dus om echt schuldig te zijn, moet een hond zich bewust zijn van het effect dat zijn gedrag zal hebben op anderen, evenals weten en zorgen over wat anderen denken en voelen. Hoewel de resultaten van dit onderzoek laten zien dat honden waarschijnlijk niet het vermogen hebben om zich schuldig te voelen, is het feit dat studies als deze alleen maar helpen om onze kennis over de manier waarop honden denken en emoties ervaren te bevorderen, geweldig voor ons allemaal die van hen houden.
Dat een hond schuldig lijkt kan dus meer voort komen uit het feit dat hij aan jouw hoort dat hij iets verkeerd heeft gedaan.
Een emotioneel gebalanceerde hond opvoeden
Om je hond emotioneel lekker in zijn velletje te laten zitten, is het dus goed om bewust om te gaan met positieve motivatie, geur en de emoties van je hond. Denk daarom bij het aanleren van nieuwe dingen na hoe je je hond daarin benaderd. Dat geldt ook voor een huis- of asielsituatie.
Iedere hond is anders en daarom is het goed om je hond daarin te observeren. Zo ontdek je wat hij nodig heeft om het emotionele systeem van je hond positief te stimuleren, waardoor leren een stuk fijner is. Hierdoor zal je hond veel zelfverzekerder zijn. Positieve herinneringen zijn hierbij belangrijk, want iedereen die wel eens een hond met een naar verleden heeft opgevangen, weet hoe lastig het is om angstherinneringen te wissen. Sterker nog: dat zal je bijna niet lukken, want angstherinneringen worden niet gewist door de hersenen en kunnen moeilijk te wijzigen zijn.
Om de emotionele gezondheid van je hond te bevorderen, is passende lichaamsbeweging aan te raden. Lekker wandelen, spelen en rennen horen hier bij. Honden die niet toekomen aan deze basisbehoefte, raken gefrustreerd en gestrest. Zij zullen hun aandacht dan focussen op het slopen van meubels bijvoorbeeld of agressief reageren. Honden moeten nu eenmaal hun energie kwijt.
Honden hebben emoties
Met de enorme vooruitgang die we maken in ons begrip van wat honden drijft om te doen wat ze doen, is het niet langer juist of eerlijk om de emotionele ervaring van een hond te devalueren en af te doen als inferieur aan de onze.
Als we weten hoe emotioneel gedreven honden zijn, is het dan niet belangrijker dat we ze behandelen met het respect dat ze verdienen? En net als bij mensen wordt het emotionele welzijn van een hond beïnvloed door een vroege ervaring.
Een omgeving waarbij de hond niet positief gestimuleerd wordt en straf als opvoedmethode wordt gebruikt, schaadt de emotionele groei van je hond. Hierdoor zal hij zich moeilijk kunnen hechten en heeft hij problemen om op te gaan in het gezin. Een emotioneel gezonde hond is een blije hond.